Không ít học sinh dành rất nhiều thời gian cho môn Ngữ Văn: đọc đi đọc lại văn mẫu, học thuộc lòng từng đoạn phân tích, ghi chú chi chít trong vở… Thế nhưng, khi vào bài kiểm tra, điểm số vẫn không cải thiện, thậm chí có những em càng học càng hoang mang. Bài viết thường bị nhận xét “diễn đạt lủng củng”, “ý chưa rõ”, hoặc “sa vào kể lể”. Cảm giác thất vọng kéo dài khiến nhiều em dần chán học Văn, xem đây là môn học khó nuốt, chỉ cần “qua môn” là được.
Tuy nhiên, thực tế không hẳn là do các em không có năng lực hay thiếu tư duy ngôn ngữ. Vấn đề nằm ở cách tiếp cận sai lệch – khi học Văn giống như học một môn thuộc lòng khô khan, thiếu cảm xúc và không có sự phản hồi đúng cách. Việc không nắm được tư duy làm bài, không rèn luyện viết đều đặn, hay quá phụ thuộc vào văn mẫu chính là những “cái bẫy” âm thầm cản trở con tiến bộ.
Vậy đâu là những sai lầm phổ biến mà học sinh thường mắc phải khi học Văn? Và làm sao để giúp con học Văn hiệu quả hơn, từ đó cải thiện kết quả một cách bền vững? Hãy cùng điểm qua trong phần tiếp theo của bài viết.
1. Những sai lầm phổ biến khi học Văn khiến kết quả không cải thiện
1.1. Học thuộc văn mẫu một cách máy móc
Một trong những nguyên nhân khiến con học Văn mãi không giỏi chính là việc học thuộc văn mẫu một cách máy móc. Nhiều học sinh có thói quen chép lại các bài văn mẫu, học thuộc lòng từng đoạn mà không thực sự hiểu nội dung bên trong. Điều này dẫn đến tình trạng khi đề thi thay đổi cách hỏi hoặc yêu cầu vận dụng sáng tạo, các em hoàn toàn lúng túng, không biết bắt đầu từ đâu.
Văn mẫu nên là tài liệu tham khảo để học cách triển khai ý, dùng từ, sắp xếp bố cục – chứ không phải là “kim chỉ nam” duy nhất. Thay vì thuộc lòng cả bài, học sinh nên học theo hướng phân tích dàn ý, hiểu sâu luận điểm, rồi tự viết lại bằng ngôn ngữ của mình. Khi hiểu rõ bản chất, con sẽ tự tin hơn trong việc viết bài và xử lý đề linh hoạt, từ đó cải thiện kết quả một cách bền vững.
1.2. Chỉ đọc, không luyện viết
Một sai lầm khác khiến con học Văn mãi không giỏi là chỉ đọc mà không luyện viết. Việc đọc sách, đọc văn mẫu là cần thiết, nhưng nếu chỉ dừng lại ở việc đọc mà không viết ra ý tưởng của mình thì sẽ không bao giờ cải thiện được kỹ năng làm bài. Giống như học bơi mà chỉ xem video hướng dẫn – học sinh cần thực hành mới có thể tiến bộ. Viết là kỹ năng cần được rèn luyện thường xuyên.
Nếu mỗi tuần học sinh dành thời gian viết ít nhất một bài nghị luận xã hội hoặc một đoạn văn cảm nhận, sau đó được giáo viên hoặc phụ huynh nhận xét góp ý, thì chắc chắn sẽ thấy sự thay đổi rõ rệt chỉ sau vài tháng. Viết nhiều sẽ giúp con diễn đạt mạch lạc hơn, biết sắp xếp ý và tránh lỗi ngữ pháp – từ đó tự tin hơn trong mọi đề thi.
1.3. Không chịu ghi chú và tư duy tác phẩm
Nhiều học sinh chỉ đọc lướt tác phẩm văn học mà không dành thời gian để ghi chú, suy nghĩ hoặc cảm nhận về nội dung, nhân vật, chi tiết nghệ thuật. Việc này dẫn đến hiểu bài mơ hồ, không nhớ được ý khi cần làm bài. Đây cũng là lý do phổ biến khiến con học mãi không giỏi Văn. Tư duy tác phẩm là bước quan trọng giúp học sinh tiếp cận văn chương một cách sâu sắc và có chọn lọc.
Thay vì đọc cho xong, hãy thử gạch chân những câu văn hay, ghi lại suy nghĩ của mình về nhân vật hoặc tình huống truyện. Việc tự tạo ghi chú bằng sơ đồ tư duy hoặc bảng tóm tắt cũng giúp con ghi nhớ tốt hơn. Khi hiểu rõ nội dung, con sẽ dễ dàng triển khai bài viết theo ý mình, không phụ thuộc vào văn mẫu, từ đó nâng cao khả năng cảm thụ và viết lách.
1.4. Xem nhẹ phần đọc hiểu
Phần đọc hiểu thường chiếm một số điểm đáng kể trong đề thi Ngữ Văn, nhưng lại bị học sinh xem nhẹ vì cho rằng “chỉ cần đọc kỹ là làm được”. Trên thực tế, rất nhiều bạn mất điểm ở phần này do không phân tích kỹ đề, trả lời lan man hoặc không đúng trọng tâm. Đây là một trong những lý do khiến con học Văn mãi không giỏi dù đã ôn bài rất nhiều.
Đọc hiểu không chỉ yêu cầu đọc đúng mà còn phải hiểu sâu, phân tích được ý nghĩa từ ngữ, thái độ của tác giả và thông điệp của đoạn văn. Học sinh cần luyện kỹ năng trả lời ngắn gọn, đầy đủ ý và đúng yêu cầu đề bài. Việc luyện đọc hiểu hằng tuần với các đoạn văn đa dạng sẽ giúp con tăng tốc độ xử lý và nắm chắc dạng đề – từ đó cải thiện đáng kể điểm số môn Văn.
1.5. Không xây dựng vốn từ và ý tưởng cá nhân
Một bài văn hay không thể thiếu sự phong phú về từ ngữ và sự sáng tạo trong ý tưởng. Tuy nhiên, nhiều học sinh hiện nay viết Văn theo lối mòn, lời văn khô khan, thiếu cảm xúc – nguyên nhân là vì không chịu xây dựng vốn từ vựng và ý tưởng của riêng mình. Đây cũng là lý do khiến con học mãi không giỏi Văn dù rất chăm chỉ. Để thay đổi điều này, học sinh cần chủ động quan sát cuộc sống, ghi lại những hình ảnh, cảm xúc, hoặc câu nói hay bắt gặp mỗi ngày.
Ngoài ra, đọc thêm sách, báo, văn mẫu chọn lọc cũng là cách tốt để tích lũy vốn từ và học cách diễn đạt tự nhiên. Quan trọng hơn cả là dám viết theo cách của mình, không rập khuôn. Khi có chất liệu phong phú và tư duy độc lập, bài viết của con sẽ có “hồn” hơn và tạo ấn tượng với người chấm.
2. Vậy làm sao để học Văn hiệu quả hơn?
2.1. Tập hiểu tác phẩm như một “người kể chuyện” thay vì như một bài kiểm tra
Một trong những bước đầu tiên để học tốt Văn là thay đổi góc nhìn với tác phẩm văn học. Thay vì tiếp cận nó như một bài kiểm tra cần ghi nhớ nội dung, học sinh nên học cách cảm nhận và “kể lại” bằng chính giọng điệu, sự hiểu biết và cảm xúc của mình. Khi xem một tác phẩm như một câu chuyện được kể – với bối cảnh, nhân vật, tình huống, cao trào và thông điệp – các em sẽ có khả năng hiểu sâu hơn và dễ dàng nhớ lâu hơn.
Cảm xúc chính là yếu tố giúp bài học đi vào trí nhớ một cách tự nhiên nhất. Việc học Văn không nên chỉ dừng lại ở việc phân tích “tác giả nói gì”, mà cần chuyển sang hỏi “mình cảm thấy gì”, “nếu là nhân vật đó, mình sẽ làm gì”, hay “câu chuyện này liên quan gì đến cuộc sống hiện tại”.
Những câu hỏi đó giúp xây dựng mối liên hệ cá nhân với văn bản – từ đó giúp học sinh viết bài cảm thụ sâu sắc, thay vì viết như “trả bài”. Khi học sinh nhìn thấy ý nghĩa của tác phẩm gắn với cuộc sống thực, với chính cảm xúc của bản thân, việc học Văn sẽ trở nên tự nhiên và dễ chịu hơn rất nhiều.
2.2. Luyện viết đều đặn – viết ngắn trước khi viết dài
Viết là kỹ năng cốt lõi trong môn Ngữ Văn, nhưng lại thường bị bỏ quên. Nhiều học sinh cho rằng chỉ cần đọc hiểu và học thuộc bài mẫu là đủ, đến khi kiểm tra mới “ngồi lỳ” cả tiếng đồng hồ để viết một bài dài. Thật ra, kỹ năng viết cần được rèn luyện liên tục và bắt đầu từ những bước nhỏ nhất. Nếu học sinh học mãi không giỏi Văn, rất có thể vì chưa bao giờ luyện viết một cách nghiêm túc.
Cách tốt nhất là bắt đầu từ những đoạn văn ngắn – chẳng hạn như đoạn văn 200 chữ cho đề nghị luận xã hội, đoạn cảm nhận về một chi tiết trong tác phẩm, hay viết lại đoạn kết theo cách riêng… Việc viết thường xuyên giúp học sinh làm quen với việc triển khai ý, phát triển luận điểm và sử dụng từ ngữ linh hoạt. Khi đã thành thạo với đoạn văn ngắn, các em mới nên chuyển sang luyện bài văn dài, có bố cục hoàn chỉnh.
Ngoài ra, viết phải đi kèm với phản hồi – vì vậy việc có người hướng dẫn góp ý (thầy cô, bạn bè, gia sư) sẽ giúp phát hiện điểm yếu và cải thiện kịp thời. Viết đều – viết thật – viết có phản hồi, đó là ba nguyên tắc đơn giản nhưng rất hiệu quả để cải thiện kỹ năng làm văn.
2.3. Tham khảo bài mẫu để học cách lập luận, triển khai – không phải để sao chép
Văn mẫu là một trong những tài liệu hỗ trợ học Văn phổ biến nhất, nhưng cũng là “con dao hai lưỡi” nếu sử dụng sai cách. Rất nhiều học sinh hiện nay học mãi không giỏi Văn vì quá lệ thuộc vào bài mẫu, học thuộc lòng từng đoạn mà không hiểu cách tác giả triển khai ý. Điều này khiến các em không thể vận dụng khi gặp đề bài khác đi một chút, hoặc khi yêu cầu cần suy nghĩ độc lập.
Thay vì sao chép, học sinh nên học cách “giải phẫu” bài mẫu: phân tích xem mở bài có thu hút không, cách chuyển ý ra sao, sử dụng luận điểm – luận cứ – dẫn chứng như thế nào. Ghi chú những cấu trúc câu hay, cách liên kết mạch lạc cũng là cách tích lũy vốn diễn đạt hiệu quả. Ngoài ra, có thể học cách mở rộng vấn đề, liên hệ thực tế từ bài mẫu – từ đó tập viết lại bằng lời văn của chính mình.
Khi tiếp cận văn mẫu như một “người học chiến lược” thay vì “người sao chép”, học sinh sẽ học được cách tư duy logic, diễn đạt tự nhiên và tự tin viết theo ý riêng. Văn mẫu không sai – quan trọng là cách sử dụng để tạo ra bài viết mang dấu ấn cá nhân, chứ không phải là bản sao nhạt nhòa.
2.4. Nếu mất gốc hoặc không biết bắt đầu từ đâu – nên tìm người hướng dẫn phù hợp
Khi học sinh cảm thấy mất phương hướng, không biết bắt đầu học từ đâu, hoặc đã thử nhiều cách mà vẫn học mãi không giỏi Văn, thì một người hướng dẫn phù hợp chính là “cú hích” cần thiết. Có thể là giáo viên bộ môn, một người bạn học giỏi Văn, hoặc một gia sư có chuyên môn – miễn là người đó có khả năng khơi dậy cảm hứng và chỉ rõ con đường học đúng đắn.
Việc học một mình, không có phản hồi hay định hướng, rất dễ dẫn đến cảm giác bế tắc hoặc lặp lại sai lầm mà không nhận ra. Một người hướng dẫn tốt sẽ không chỉ chấm bài, mà còn phân tích vì sao con sai, vì sao ý chưa đủ sâu, vì sao cách diễn đạt chưa mạch lạc. Họ sẽ giúp học sinh xây dựng lộ trình từ việc nắm kiến thức nền, luyện viết từng bước, đến làm đề theo cấu trúc thi.
Quan trọng hơn, họ cũng là người khích lệ tinh thần, giúp con thấy môn Văn không “đáng sợ” như tưởng tượng. Nếu con đã cố gắng mà kết quả vẫn dậm chân tại chỗ, đừng ngần ngại tìm sự hỗ trợ – bởi học đúng cách luôn nhanh hơn học một mình trong vô định.
Tham khảo thêm: Học Văn theo kiểu ‘học tủ’ có thực sự hiệu quả?
3. Kết luận
Trong hành trình học tập của học sinh, môn Ngữ Văn có lẽ là một trong những môn gây nhiều tranh cãi nhất. Có em yêu thích Văn, say mê viết lách và dễ dàng đạt điểm cao. Nhưng cũng có không ít học sinh dù đã dành rất nhiều thời gian, học hết văn mẫu này đến văn mẫu khác, ghi nhớ từng câu chữ… mà kết quả vẫn không cải thiện. Thực tế cho thấy, không ít bạn học mãi không giỏi Văn không phải vì kém cỏi hay thiếu năng khiếu, mà vì đang học sai cách.
Văn học không phải là một môn học thuần công thức. Nó không đòi hỏi học sinh phải thuộc lòng từng chi tiết nhỏ, mà cần hiểu được cái hồn, cái tình trong tác phẩm. Nhiều em tiếp cận Văn bằng tư duy đối phó: học để qua môn, học để thi chứ không thực sự cảm nhận. Từ đó, các em dễ rơi vào vòng luẩn quẩn: học thuộc – làm bài không sát ý – mất điểm – chán nản – rồi lại học thuộc tiếp. Đó chính là biểu hiện rõ rệt của việc học sai phương pháp.
Đây là lúc phụ huynh cần đóng vai trò người đồng hành. Đừng vội kết luận rằng con “không có năng khiếu học Văn”. Hãy thử ngồi lại để quan sát cách con học, tìm hiểu những điểm con đang gặp khó khăn, và hỗ trợ con tiếp cận môn học này một cách tự nhiên hơn. Có thể là thay đổi phương pháp học, chia nhỏ nội dung để luyện viết, hoặc tìm người hướng dẫn phù hợp để con được nhận phản hồi chính xác.
Quan trọng hơn hết, hãy giúp con hiểu rằng Văn là môn học của cảm nhận. Khi biết lắng nghe, quan sát và kết nối cuộc sống với trang sách, học sinh sẽ dần hình thành khả năng cảm thụ. Khi viết từ chính suy nghĩ và cảm xúc thật của mình, bài làm sẽ có chiều sâu – và điểm số cao sẽ là kết quả tự nhiên.
Văn học không dành riêng cho “người giỏi” – mà dành cho những ai học đúng cách, viết bằng trái tim và rèn luyện đều đặn. Hành trình chinh phục môn Văn sẽ nhẹ nhàng hơn rất nhiều khi con không còn đơn độc, và có người đồng hành đúng lúc, đúng cách.
