Trong hành trình chinh phục môn Ngữ văn – một môn học đòi hỏi tư duy, cảm nhận và khả năng diễn đạt – nhiều học sinh lại chọn cách tiếp cận nhanh gọn: học tủ. Đây là kiểu học chỉ tập trung vào một số tác phẩm hoặc dạng bài “có khả năng ra đề cao”, thường dựa trên sự dự đoán từ thầy cô, bạn bè hoặc mạng xã hội.
Không khó để bắt gặp những lời rỉ tai nhau như “năm nay chắc chắn ra Chiếc thuyền ngoài xa”, hay “chỉ cần học 2 bài thơ này là đủ”. Chính tâm lý muốn đạt điểm cao nhanh, học đối phó đã khiến không ít bạn chọn học Văn theo kiểu học tủ như một “cứu cánh”.
Tuy nhiên, liệu học tủ có thật sự hiệu quả trong việc học Văn? Hay đây chỉ là một cách “may rủi”, tiềm ẩn nhiều rủi ro trong các kỳ thi quan trọng? Bởi lẽ, đề thi môn Văn ngày càng có xu hướng mở, đề cao tư duy phản biện và khả năng vận dụng kiến thức linh hoạt. Việc học tủ không những khiến học sinh thiếu kiến thức toàn diện mà còn dễ rơi vào trạng thái lúng túng, mất tự tin nếu đề ra “trật tủ”.
Trong bài viết này, chúng ta sẽ cùng phân tích mặt lợi – hại của việc học tủ khi học Văn, từ đó tìm ra hướng học hiệu quả và bền vững hơn cho học sinh.
1. Học tủ là gì? Vì sao nhiều học sinh chọn cách này khi học Văn?
1.1. Học tủ là gì?
Học tủ là cách học mang tính chọn lọc và có phần may rủi, khi học sinh chỉ tập trung vào một số tác phẩm hoặc dạng bài “dự đoán sẽ ra” trong đề thi. Thay vì nắm chắc toàn bộ chương trình học Văn, các em chỉ học kỹ vài tác phẩm, đoạn văn mẫu hoặc chủ đề trọng tâm, và bỏ qua phần còn lại. Việc học tủ thường xuất phát từ mong muốn đạt điểm cao trong thời gian ngắn, đặc biệt là trong các kỳ thi giữa kỳ, cuối kỳ hay thi chuyển cấp, thi tốt nghiệp THPT.
Tuy nhiên, học tủ không đồng nghĩa với học có chiến lược. Nó tiềm ẩn rủi ro lớn nếu đề thi “lệch tủ”, khiến học sinh không biết làm bài hoặc lúng túng trong cách triển khai. Đặc biệt với môn Văn – nơi yêu cầu tư duy phân tích, cảm thụ và phản biện – việc chỉ học thuộc lòng một vài bài mẫu là không đủ để làm bài tốt. Học tủ có thể “ăn may” trong một vài tình huống, nhưng khó giúp học sinh giỏi Văn một cách lâu dài.
1.2. Vì sao nhiều học sinh chọn cách này khi học Văn?
Có nhiều lý do khiến học sinh lựa chọn cách học tủ khi học Văn. Trước hết, khối lượng kiến thức môn Văn vốn rất lớn, trải dài từ thơ ca, truyện ngắn, kịch đến các bài viết nghị luận xã hội, nghị luận văn học. Học sinh phải nhớ cả nội dung, nghệ thuật lẫn giá trị tư tưởng của hàng chục tác phẩm, điều này dễ khiến các em cảm thấy quá tải. Khi không đủ thời gian hoặc thiếu phương pháp học hiệu quả, học sinh dễ rơi vào tâm lý “học cái chắc ra” để tiết kiệm công sức.
2. Ưu điểm tạm thời của học tủ trong học Văn
2.1. Tiết kiệm thời gian ôn thi trong ngắn hạn
Một trong những lý do khiến nhiều học sinh chọn học tủ là vì nó giúp tiết kiệm đáng kể thời gian ôn thi trong ngắn hạn. Khi thời gian ôn thi gấp rút, đặc biệt là trước kỳ kiểm tra giữa kỳ, cuối kỳ hay kỳ thi chuyển cấp, việc ôn toàn bộ nội dung chương trình học Văn trở nên áp lực và khó khả thi. Trong bối cảnh đó, học tủ được xem là “lối tắt” để nhanh chóng nắm được một phần kiến thức được cho là quan trọng nhất.
Chỉ cần tập trung học vài bài thơ, vài truyện ngắn hay một số dạng bài nghị luận, học sinh đã cảm thấy yên tâm phần nào trước khi bước vào kỳ thi. Cách học này đặc biệt phổ biến với những học sinh không giỏi Văn hoặc bị giới hạn về thời gian do học thêm các môn khác. Tuy nhiên, dù học tủ có thể tối ưu thời gian trong ngắn hạn, nó lại tiềm ẩn nguy cơ “bị loại sớm” nếu đề thi không rơi vào phần đã học. Vì thế, tiết kiệm thời gian không đồng nghĩa với học hiệu quả nếu không có định hướng đúng.
2.2. Giúp học sinh tập trung ôn một số trọng tâm
Học tủ đôi khi giúp học sinh tập trung hơn vào một số nội dung trọng tâm trong chương trình học Văn, thay vì ôm đồm quá nhiều kiến thức. Việc xác định được một số tác phẩm, dạng bài hoặc đề tài có khả năng cao xuất hiện trong đề thi giúp các em không bị lan man, dễ phân bổ thời gian ôn tập hợp lý hơn. Với học sinh yếu môn Văn, đây là cách để các em cảm thấy bớt choáng ngợp và tự tin hơn trong quá trình học.
Việc học theo trọng tâm giúp một số em củng cố được kỹ năng viết bài, học thuộc dẫn chứng dễ hơn, từ đó tạo cảm giác “nắm được vấn đề” dù chưa học toàn diện. Nếu được hướng dẫn kỹ lưỡng bởi giáo viên có kinh nghiệm, học sinh vẫn có thể có kiến thức nền đủ để ứng phó khi làm bài. Tuy nhiên, điều quan trọng là cần phân biệt rõ giữa “học trọng tâm” và “học tủ” mù quáng. Học trọng tâm là chiến lược, còn học tủ dựa vào may rủi – điều này có thể dẫn đến hậu quả đáng tiếc nếu học sinh quá lệ thuộc.
2.3. Có thể trúng đề nếu dự đoán đúng
Không thể phủ nhận rằng học tủ đôi khi mang lại “quả ngọt” nếu dự đoán đề đúng. Chỉ cần học đúng bài, đúng dạng đề được ra, học sinh hoàn toàn có thể làm bài trôi chảy, tự tin và đạt điểm cao trong các bài kiểm tra hay kỳ thi quan trọng. Điều này khiến nhiều em cảm thấy “học tủ cũng có lý”, đặc biệt khi chứng kiến những trường hợp “trúng tủ” và được điểm cao một cách dễ dàng.
Với một số bạn chưa từng yêu thích việc học Văn, điểm cao tạm thời nhờ học tủ còn có thể tạo cảm giác thành công, khiến các em tiếp tục duy trì cách học này trong những kỳ thi sau. Tuy nhiên, cần hiểu rõ rằng kết quả này chỉ mang tính may mắn và không bền vững. Nếu lặp lại nhiều lần, học sinh sẽ hình thành thói quen học lệch, thiếu tư duy và dễ rơi vào khủng hoảng khi đề thi có tính sáng tạo, bất ngờ. Do đó, dù học tủ có thể “trúng” một lần, nhưng không nên đặt cược tương lai học tập vào những lần may rủi như vậy.
3. Tác hại lâu dài nếu chỉ học Văn theo kiểu học tủ
3.1. Không hiểu bản chất tác phẩm, thiếu tư duy phân tích
Một trong những hậu quả rõ rệt nhất của việc học Văn theo kiểu học tủ là học sinh không hiểu sâu nội dung và giá trị của tác phẩm. Các em thường chỉ học thuộc dẫn chứng, ý chính, thậm chí nguyên văn bài mẫu mà không hiểu được thông điệp tác giả muốn truyền tải, hay bối cảnh văn hóa – lịch sử của tác phẩm. Điều này khiến học sinh mất khả năng phân tích độc lập và phản ứng linh hoạt trước các câu hỏi biến tấu trong đề thi.
Văn học không đơn thuần là học thuộc, mà là hành trình cảm thụ, kết nối cảm xúc, lý trí và tư duy. Khi chỉ học “cho có” theo kiểu tủ, học sinh khó có thể nắm bắt chiều sâu tư tưởng trong mỗi tác phẩm. Về lâu dài, điều này không chỉ ảnh hưởng đến kết quả thi cử mà còn làm giảm năng lực ngôn ngữ và tư duy nhân văn – hai yếu tố cốt lõi khi học Văn. Việc hiểu bản chất tác phẩm mới giúp học sinh viết văn có chiều sâu, có cảm xúc và tạo nên dấu ấn riêng trong bài làm.
3.2. Dễ “tắc tịt” nếu đề thi ra ngoài “tủ”
Một rủi ro rất phổ biến của việc học tủ là học sinh dễ “chết đứng” nếu đề thi không nằm trong phần đã chuẩn bị. Nhiều bạn học Văn theo kiểu học thuộc bài mẫu, chỉ làm quen với một vài tác phẩm hoặc dạng bài nhất định. Khi đề thi ra ngoài vùng an toàn đó, các em không biết bắt đầu từ đâu, loay hoay mất phương hướng và bỏ bài hoặc viết rất sơ sài. Điều này dẫn đến điểm số thấp dù trước đó đã “ôn rất kỹ”.
Với môn Văn – nơi đề bài ngày càng mở và yêu cầu học sinh bày tỏ chính kiến – việc chỉ học “trúng tủ” là không đủ. Hơn nữa, sự chủ quan khi nghĩ rằng “mình đã ôn đủ rồi” càng khiến các em không chuẩn bị cho những tình huống bất ngờ. Do đó, học tủ tuy có thể “ăn may” một lần nhưng cũng rất dễ đẩy học sinh vào thế bị động và thất bại nếu đề “lệch tủ”. Để học Văn hiệu quả, học sinh cần có nền tảng toàn diện, sẵn sàng ứng biến với mọi dạng đề – thay vì trông chờ vào vận may.
3.3. Gây tâm lý học đối phó, không yêu thích môn Văn
Việc học Văn theo kiểu học tủ lâu dài dễ tạo ra tâm lý học đối phó, học vì điểm số chứ không phải vì hiểu và yêu thích môn học. Thay vì cảm nhận cái hay, cái đẹp trong từng câu thơ, tác phẩm, học sinh chỉ học vì “phải thi” và mong “trúng đề”. Văn học – một môn thiên về cảm xúc và chiều sâu tư tưởng – sẽ trở thành gánh nặng khi học sinh không thấy ý nghĩa từ việc học.
Điều đó dẫn đến sự chán nản, mất hứng thú, thậm chí có những bạn ghét môn Văn chỉ vì từng “lệch tủ” trong một kỳ thi. Tâm lý học đối phó còn làm giảm động lực học tập, khiến học sinh không muốn đầu tư thời gian tìm hiểu, viết bài hay tham gia thảo luận trên lớp. Về lâu dài, các em bỏ lỡ cơ hội phát triển tư duy ngôn ngữ, kỹ năng diễn đạt và cảm xúc cá nhân – những năng lực quan trọng cho cả học tập lẫn cuộc sống sau này.
4. Giải pháp: Học Văn hiệu quả mà không cần học tủ
4.1. Học theo sơ đồ tư duy, nắm ý chính thay vì học thuộc lòng
Một trong những giải pháp hiệu quả để học Văn mà không cần học tủ là sử dụng sơ đồ tư duy để hệ thống hóa kiến thức. Thay vì học thuộc lòng từng câu, từng đoạn bài mẫu một cách máy móc, học sinh nên tóm tắt nội dung chính của tác phẩm theo sơ đồ dạng nhánh: hoàn cảnh sáng tác, nội dung, nghệ thuật, nhân vật tiêu biểu, thông điệp… Cách học này giúp não bộ ghi nhớ logic và có sự kết nối giữa các ý.
Ngoài ra, học sinh có thể so sánh tác phẩm này với tác phẩm khác để mở rộng tư duy và cảm nhận chiều sâu văn học. Sơ đồ tư duy còn giúp học sinh tiết kiệm thời gian ôn tập trước kỳ thi, vì mỗi nhánh thể hiện một phần quan trọng mà không cần đọc lại toàn bộ văn bản. Đây là công cụ cực kỳ hữu ích để học Văn chủ động, tránh tình trạng học vẹt, học lệch như khi học tủ. Sự linh hoạt trong tư duy cũng giúp các em dễ dàng triển khai bài viết nếu gặp đề thi mở hoặc có yêu cầu liên hệ.
4.2. Phân tích đề – luyện viết theo chủ đề thay vì chờ đề có sẵn
Để học Văn hiệu quả mà không phải học tủ, học sinh cần chủ động luyện đề theo dạng chủ đề thay vì chờ “đoán đề” rồi mới học. Thay vì học thuộc bài mẫu cho từng đề cụ thể, các em nên tập phân tích cấu trúc đề – xác định yêu cầu, phạm vi nội dung, và phương pháp làm bài. Ví dụ: thay vì đợi đề “phân tích nhân vật ông Hai”, hãy luyện các đề liên quan đến “tình yêu quê hương” – một chủ đề rộng bao trùm nhiều tác phẩm.
Khi luyện viết theo hướng này, học sinh học được cách trình bày quan điểm, kết nối dẫn chứng linh hoạt và không bị lệ thuộc vào đề cụ thể. Việc luyện viết hằng tuần còn giúp các em rèn phản xạ viết, phát triển phong cách riêng và tăng khả năng tổ chức bài rõ ràng. Không những thế, học sinh sẽ cảm thấy tự tin hơn vì đã quen với nhiều dạng đề. Đây chính là nền tảng để làm tốt mọi kỳ thi, thay vì “cầu may” vào việc trúng tủ. Tư duy theo chủ đề còn giúp các em gắn kết kiến thức giữa các lớp, thay vì học rời rạc từng bài.
4.3. Kết hợp đọc hiểu – tư duy phản biện – luyện viết hằng tuần
Học Văn không chỉ là học tác phẩm, mà còn là quá trình phát triển ngôn ngữ và tư duy. Vì vậy, một giải pháp bền vững thay thế cho học tủ là kết hợp ba yếu tố: đọc hiểu – phản biện – luyện viết. Đọc hiểu giúp học sinh mở rộng vốn từ, tiếp cận nhiều thể loại văn bản từ văn học đến đời sống. Khi đọc một bài báo, một truyện ngắn hay một bài thơ, các em học cách cảm nhận nội dung và đánh giá thông điệp.
Từ đó, tư duy phản biện được rèn luyện – học sinh biết đặt câu hỏi, phản bác, đồng tình hay đưa ra quan điểm riêng. Cuối cùng, luyện viết hằng tuần giúp chuyển hóa tư duy thành sản phẩm – mỗi bài viết là cơ hội thực hành cách lập luận, chọn dẫn chứng và diễn đạt rõ ràng. Việc duy trì chu trình này giúp học sinh giỏi Văn một cách thực chất, không phụ thuộc vào “bài mẫu” hay “bài trong tủ”. Đây cũng là cách nuôi dưỡng tình yêu văn học – vì học sinh học để hiểu, để nói lên suy nghĩ của mình – chứ không còn học đối phó nữa.
Tham khảo thêm: Làm sao để học Văn không bị nhàm chán? Bật mí từ gia sư có kinh nghiệm
5. Kết luận
Có thể nói, học tủ đôi khi vẫn giúp học sinh đạt điểm cao trong một vài kỳ thi nhờ may mắn “trúng đề”. Tuy nhiên, đó chỉ là hiệu quả nhất thời, không thể thay thế cho quá trình học Văn đúng nghĩa. Văn học là môn học của tư duy, cảm thụ và sự rèn luyện bền bỉ – nơi học sinh cần hiểu, cảm nhận và tự mình diễn đạt chứ không thể sao chép hay học thuộc một cách máy móc.
Nếu chỉ chăm chăm học tủ, học sinh sẽ dần mất đi khả năng phân tích, phản biện và viết lách – những kỹ năng cần thiết không chỉ trong môn Văn mà cả trong cuộc sống.
Muốn học Văn giỏi và lâu dài, cần bắt đầu từ nền tảng: hiểu tác phẩm, luyện viết, luyện đọc và xây dựng tư duy cá nhân. Việc học trọng tâm không đồng nghĩa với học tủ – mà là học có chiến lược, có định hướng và linh hoạt theo từng dạng đề. Chính vì vậy, phụ huynh và thầy cô cần định hướng đúng từ sớm, tránh để học sinh lệ thuộc vào “bài mẫu” hay “dự đoán đề”.
