Trong quá trình học tập của con, không ít cha mẹ từng lo lắng khi thấy bé học rất tốt một số môn nhưng lại tỏ ra lơ là, chán nản với những môn còn lại. Ví dụ, có bé yêu thích và giỏi Toán nhưng lại luôn than “con không hiểu gì” khi đến giờ Văn. Ngược lại, nhiều bé đam mê đọc truyện, viết văn, nhưng lại sợ những con số, công thức. Đây chính là biểu hiện của hiện tượng bé học lệch – một vấn đề tưởng nhỏ nhưng lại tiềm ẩn nhiều ảnh hưởng lâu dài nếu không được nhận diện và điều chỉnh kịp thời.
Bé học lệch là khi con chỉ tập trung và có năng lực nổi trội ở một vài môn học nhất định, trong khi lại yếu hoặc thiếu quan tâm đến những môn còn lại. Việc học lệch có thể bắt đầu từ những năm tiểu học, khi bé chưa hình thành được thói quen học đều và chưa có sự hướng dẫn đúng đắn từ người lớn.
Việc phát hiện sớm dấu hiệu bé học lệch là điều vô cùng quan trọng. Bởi nếu để tình trạng này kéo dài, bé sẽ mất đi sự cân bằng kiến thức, gặp khó khăn trong quá trình học tập sau này và thậm chí bị giới hạn khả năng phát triển toàn diện. Chính vì vậy, phụ huynh cần quan tâm không chỉ đến điểm số mà còn đến cách con tiếp cận mỗi môn học – để từ đó có biện pháp hỗ trợ phù hợp và kịp thời.
1. Bé học lệch là gì?
Bé học lệch là hiện tượng thường gặp ở lứa tuổi tiểu học và THCS, khi bé chỉ tập trung hoặc có năng lực nổi trội ở một vài môn học nhất định, trong khi lại tỏ ra yếu, thiếu hứng thú hoặc thậm chí né tránh các môn còn lại. Ví dụ, có bé rất giỏi Toán và các môn Tự nhiên, nhưng lại thường xuyên bị điểm kém ở môn Văn, Lịch sử hay tiếng Việt. Hoặc ngược lại, có bé viết văn mạch lạc, cảm thụ tốt, nhưng lại không theo kịp môn Toán hay Vật lý.
Điều quan trọng cần phân biệt là bé học lệch không giống với học chuyên sâu theo năng lực. Học chuyên sâu thường là giai đoạn sau, khi bé đã có kiến thức nền vững và được định hướng phát triển thế mạnh theo sở trường cụ thể. Trong khi đó, học lệch thường xuất hiện sớm, mang tính tự phát và thiếu cân bằng – có thể do sở thích, tâm lý sợ khó, phương pháp học chưa phù hợp hoặc thiếu sự hỗ trợ từ người lớn.
Ví dụ đơn giản: Một bé lớp 5 đạt 9–10 điểm Toán, nhưng thường xuyên bị 5 điểm môn Văn và né tránh làm bài tập tiếng Việt. Bé không chủ động luyện viết, cảm thấy “viết văn là cực hình”, trong khi lại hào hứng giải toán hàng giờ. Đây là biểu hiện rõ của học lệch. Việc nhận biết tình trạng này từ sớm sẽ giúp cha mẹ có định hướng can thiệp đúng lúc, giúp bé học đều và phát triển toàn diện hơn.
2. Dấu hiệu nhận biết bé học lệch từ sớm
2.1. Bé có biểu hiện né tránh một số môn học
Một trong những dấu hiệu dễ nhận biết nhất khi bé học lệch là thái độ né tránh hoặc trì hoãn đối với một số môn học cụ thể. Bé có thể viện lý do như “con chưa muốn học”, “môn này chán lắm”, hoặc tìm cách lẩn tránh khi đến giờ học những môn mà bé yếu. Ví dụ, nếu bé giỏi Toán nhưng lại học Văn kém, mỗi lần đến giờ luyện viết văn bé sẽ lề mề, không tập trung, hoặc chỉ viết cho xong chứ không đầu tư suy nghĩ.
Sự né tránh này không đơn thuần do lười biếng, mà thường xuất phát từ cảm giác thiếu tự tin, không hiểu bài hoặc từng bị phê bình. Nếu tình trạng này kéo dài, bé sẽ ngày càng xa lánh môn học đó, khiến khoảng cách giữa các môn ngày càng giãn rộng. Vì vậy, việc quan sát biểu hiện của bé trong từng buổi học là cách đầu tiên để cha mẹ phát hiện dấu hiệu học lệch và can thiệp kịp thời.
2.2. Thành tích chênh lệch rõ rệt giữa các môn
Khi xem sổ liên lạc hoặc bảng điểm của con, nếu cha mẹ thấy bé có điểm số cao ở một số môn nhưng lại thường xuyên bị điểm trung bình hoặc thấp ở các môn khác, đó là dấu hiệu rõ rệt của bé học lệch. Ví dụ, bé có thể đạt 9–10 điểm ở Toán và Khoa học, nhưng lại chỉ đạt 5–6 điểm ở Văn hoặc tiếng Anh.
Sự chênh lệch này không chỉ phản ánh khả năng tiếp thu, mà còn là dấu hiệu của sự thiếu đầu tư thời gian, công sức hoặc cảm hứng học ở một số môn. Điều đáng lưu ý là nếu bé không được hướng dẫn học đều, khoảng cách thành tích này sẽ ngày càng lớn, khiến bé dễ rơi vào tình trạng “thiên lệch kiến thức” – học tốt một mảng nhưng hụt hẫng ở các kỹ năng nền tảng khác. Việc theo dõi kết quả học tập định kỳ là một trong những cách hiệu quả để cha mẹ phát hiện học lệch và hỗ trợ con sớm hơn.
2.3. Mất hứng thú hoặc căng thẳng khi học các môn yếu
Khi bé có biểu hiện mệt mỏi, cáu gắt hoặc căng thẳng mỗi lần học một môn nào đó – đó là tín hiệu cho thấy bé đang gặp khó khăn và có thể đang học lệch. Một số bé sẽ than phiền “con học hoài không hiểu”, “môn này khó quá”, hoặc thậm chí bật khóc khi bị bắt làm bài tập môn mà bé yếu. Cảm giác thất bại lặp đi lặp lại khiến bé mất động lực và niềm vui trong việc học.
Dần dần, bé hình thành tâm lý sợ môn học đó, từ đó càng né tránh và học yếu hơn. Đây là một vòng luẩn quẩn nếu không được tháo gỡ kịp thời. Cha mẹ nên quan sát thái độ của bé, không chỉ trong lúc làm bài mà cả khi nói về môn học – để nhận diện được sự lo lắng ngầm và có thể hỗ trợ bằng cách điều chỉnh cách học, thay đổi không khí học tập hoặc nhờ đến người dạy có kinh nghiệm xử lý tình huống này.
2.4. Thích học theo cảm hứng, không có kế hoạch toàn diện
Một đặc điểm thường thấy ở bé học lệch là học theo cảm hứng: bé sẽ chỉ tập trung vào những môn mình thích, và gần như bỏ mặc những môn còn lại. Điều này dễ thấy ở các bé tiểu học hoặc đầu cấp 2 – khi kỹ năng tự học chưa hình thành vững vàng. Nếu hôm nay bé hứng thú với việc vẽ tranh hay làm thí nghiệm, bé sẽ dồn toàn bộ thời gian cho môn Mỹ thuật hoặc Khoa học, nhưng lại quên mất bài tập tiếng Việt, Toán, hay Lịch sử.
Việc học thiếu kế hoạch và lệch trọng tâm như vậy khiến kiến thức của bé phát triển mất cân đối. Cha mẹ cần giúp con xây dựng thời khóa biểu học tập rõ ràng, đảm bảo mỗi môn đều có thời gian ôn tập hợp lý. Đồng thời, nên kết hợp giữa hứng thú của bé và mục tiêu học tập để duy trì động lực mà vẫn đảm bảo sự cân bằng trong các môn học.
2.5. Giáo viên thường xuyên nhận xét bé mất tập trung hoặc bỏ bê một số môn
Nếu giáo viên chủ nhiệm hoặc giáo viên bộ môn phản ánh rằng bé thường xuyên mất tập trung, không làm bài hoặc không có tinh thần hợp tác trong giờ học của một vài môn, đó là dấu hiệu cho thấy bé học lệch đang diễn ra. Giáo viên chính là người tiếp xúc với bé nhiều nhất trong từng tiết học nên sẽ quan sát được sự hứng thú hay thờ ơ của bé đối với từng môn.
Những nhận xét như “bé làm bài cẩu thả ở môn A”, “bé hay lơ đãng trong giờ môn B”, hay “bé không phát biểu khi học môn C” là tín hiệu cảnh báo rõ ràng. Cha mẹ nên chủ động trao đổi với giáo viên để nắm bắt chi tiết tình hình học tập của con ở tất cả các môn, từ đó đánh giá xem bé đang gặp khó khăn ở đâu và cần hỗ trợ như thế nào. Sự phối hợp chặt chẽ giữa gia đình và nhà trường là chìa khóa quan trọng trong việc giúp bé cân bằng lại việc học.
3. Nguyên nhân khiến bé học lệch
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng bé học lệch, và việc hiểu đúng nguyên nhân sẽ giúp phụ huynh có hướng hỗ trợ hiệu quả hơn.
Trước hết, yếu tố tâm lý đóng vai trò rất quan trọng. Khi bé liên tục gặp khó khăn trong việc hiểu bài, đặc biệt ở những môn có tính trừu tượng hoặc cần diễn đạt, bé dễ rơi vào cảm giác thất vọng và mất tự tin. Lâu dần, cảm giác “con học không nổi”, “con không hiểu gì” khiến bé né tránh môn học đó như một cách tự bảo vệ bản thân. Sự chán nản này chính là bước đầu khiến bé bỏ bê và học lệch.
Bên cạnh đó, phương pháp học không phù hợp với từng môn cũng góp phần quan trọng. Mỗi môn học đòi hỏi cách tiếp cận riêng: Toán cần tư duy logic, luyện tập thường xuyên; Văn cần cảm xúc, kỹ năng diễn đạt; Lịch sử yêu cầu ghi nhớ có hệ thống… Nếu bé học Văn mà chỉ chép bài hoặc học Toán mà không hiểu bản chất, bé sẽ dễ thấy khó khăn và mất hứng thú. Việc áp dụng một kiểu học chung cho mọi môn là nguyên nhân khiến bé bị lệch năng lực.
Một nguyên nhân khác là sự thiếu đồng hành và định hướng từ phía cha mẹ. Trong cuộc sống bận rộn, không ít phụ huynh chỉ quan tâm đến điểm số mà ít chú ý đến quá trình học của con. Khi không có người khuyến khích, định hướng hoặc nhắc nhở học đều các môn, bé sẽ tự học theo cảm hứng và dễ sa vào việc chỉ học những môn mình thích, dẫn đến học lệch lúc nào không hay.
Ngoài ra, áp lực thành tích hoặc môi trường học thiên về “dạy lệch” cũng góp phần không nhỏ. Nhiều trường học và lớp học thêm hiện nay tập trung ôn luyện cho các môn thi chính như Toán, Văn, Anh, khiến bé và phụ huynh vô tình coi nhẹ các môn khác. Điều này làm mất cân bằng trong tư duy học tập, khiến bé không được phát triển toàn diện.
Cuối cùng, không thể bỏ qua yếu tố bẩm sinh. Mỗi bé có thiên hướng và sở trường khác nhau. Một số bé nổi bật ở khả năng logic, số học; số khác lại có năng khiếu ngôn ngữ, nghệ thuật… Việc bé yêu thích và học tốt một môn học là điều bình thường, nhưng nếu không có sự định hướng từ người lớn, bé sẽ dần chỉ tập trung vào thế mạnh mà quên đi việc bồi dưỡng các kỹ năng nền tảng cần thiết khác.
Như vậy, bé học lệch không chỉ đơn thuần do lười biếng hay thiếu năng lực, mà là hệ quả của nhiều yếu tố đan xen. Hiểu đúng nguyên nhân là bước đầu tiên để giúp con học đều, học hiệu quả và phát triển toàn diện hơn.
4. Phụ huynh cần làm gì khi bé học lệch?
Khi phát hiện bé học lệch, nhiều cha mẹ thường rơi vào trạng thái lo lắng, thậm chí hoang mang không biết nên bắt đầu từ đâu để giúp con học đều và lấy lại cân bằng. Trên thực tế, việc can thiệp đúng cách, đúng thời điểm sẽ giúp bé cải thiện rõ rệt mà không tạo ra áp lực hay phản ứng tiêu cực.
Điều đầu tiên phụ huynh nên làm là quan sát và trò chuyện nhẹ nhàng với con. Việc theo dõi biểu hiện học tập của bé hằng ngày, từ cách bé tiếp cận bài vở đến thái độ với từng môn học, sẽ giúp cha mẹ hiểu rõ môn nào bé đang gặp khó khăn. Thay vì trách mắng, hãy lắng nghe con chia sẻ: “Môn này con thấy khó ở chỗ nào?”, “Con có nhớ bài hôm trước không?”… Những cuộc trò chuyện nhẹ nhàng như vậy vừa giúp bé mở lòng, vừa giúp phụ huynh nắm bắt gốc rễ vấn đề.
Tiếp theo, phụ huynh cần tránh tuyệt đối việc so sánh bé với bạn bè hoặc anh chị em trong nhà. So sánh chỉ khiến bé cảm thấy mình kém cỏi và mất động lực học tập. Mỗi bé có tốc độ tiếp thu và điểm mạnh riêng, việc động viên và công nhận những nỗ lực nhỏ sẽ hiệu quả hơn việc gây áp lực từ thành tích của người khác.
Sau khi hiểu rõ vấn đề, cha mẹ nên cùng con điều chỉnh lại thời khóa biểu để học đều các môn. Một lịch học hợp lý cần đảm bảo bé có thời gian ôn tập cả môn mạnh và môn yếu. Những môn bé đang gặp khó khăn nên được chia nhỏ thời gian học, tập trung vào kiến thức nền tảng trước rồi mới nâng cao dần. Đặc biệt, nên lồng ghép thời gian nghỉ ngơi và chơi hợp lý để bé không bị quá tải.
Một trong những cách hữu ích để tạo hứng thú học là khuyến khích bé thử các phương pháp học mới. Thay vì chỉ học theo sách vở, cha mẹ có thể cùng con học bằng hình ảnh, video, sơ đồ tư duy hoặc thông qua các trò chơi học tập. Ví dụ, học từ vựng tiếng Anh qua thẻ hình, học Toán bằng đồ vật trực quan hay kể chuyện để ghi nhớ Lịch sử… Việc biến việc học thành trải nghiệm thú vị sẽ giúp bé tiếp thu tự nhiên hơn và không còn sợ những môn học vốn được xem là “khó”.
Nếu tình trạng học lệch đã kéo dài và ảnh hưởng đến kết quả học tập, phụ huynh nên cân nhắc tìm gia sư hoặc lớp học bổ trợ phù hợp. Một gia sư có kinh nghiệm sẽ giúp bé củng cố lại kiến thức gốc, xây dựng phương pháp học phù hợp với tính cách và khả năng tiếp thu. Tuy nhiên, nên cho bé học thử trước để đảm bảo sự phù hợp và không tạo thêm áp lực.
Cuối cùng, đừng quên kết hợp chặt chẽ với giáo viên chủ nhiệm để theo dõi sự tiến bộ của bé. Giáo viên là người tiếp xúc trực tiếp với bé trên lớp, có thể đưa ra những nhận xét sát thực và kịp thời. Phụ huynh nên chủ động trao đổi với giáo viên về tình hình học tập của con, từ đó cùng nhau xây dựng kế hoạch hỗ trợ phù hợp.
Tham khảo thêm: Bé học lệch – Dấu hiệu cảnh báo sớm cha mẹ thường bỏ qua
5. Kết luận
Trong hành trình học tập của mỗi đứa trẻ, việc phát hiện và phát triển thế mạnh là rất quan trọng, nhưng không vì thế mà bỏ qua nền tảng cân bằng giữa các môn học. Một bé học lệch có thể giỏi vượt trội ở một số lĩnh vực, nhưng nếu thiếu kiến thức cơ bản ở những môn khác, bé sẽ gặp khó khăn trong việc thích nghi với các kỳ thi chung, phát triển tư duy toàn diện và thậm chí là mất đi sự tự tin khi bước vào môi trường học thuật hoặc xã hội rộng lớn hơn.
Học đều không có nghĩa là ép buộc bé phải xuất sắc ở tất cả các môn, mà là giúp con có nền tảng vững chắc, hiểu và vận dụng được kiến thức cơ bản trong cuộc sống. Đây chính là yếu tố tạo nên một hành trang học tập bền vững và linh hoạt.
Điều quan trọng là cha mẹ cần phát hiện sớm, can thiệp đúng cách và đồng hành bền bỉ. Hãy trở thành người bạn đồng hành kiên nhẫn, không tạo áp lực mà khơi gợi động lực – để bé không chỉ học tốt hơn, mà còn phát triển cân bằng, tự tin và hạnh phúc trên con đường phía trước.
