Mỗi năm, hàng trăm nghìn học sinh lớp 12 đứng trước một trong những ngã rẽ lớn nhất của cuộc đời: chọn trường – chọn ngành. Đây không chỉ là một quyết định liên quan đến việc học, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến con đường sự nghiệp và chất lượng cuộc sống trong tương lai. Tuy nhiên, không ít bạn trẻ đưa ra lựa chọn vội vàng, thiếu thông tin hoặc bị chi phối bởi những yếu tố bên ngoài như ý kiến phụ huynh, trào lưu ngành hot, hay danh tiếng của trường.
Kết quả là nhiều bạn rơi vào tình trạng “học cho có”, mất động lực, chán nản, thậm chí bỏ ngang giữa chừng. Có người ra trường với tấm bằng không liên quan đến đam mê, rồi mất thêm thời gian để chuyển hướng, bắt đầu lại từ đầu. Những hệ lụy đó không chỉ tốn kém thời gian, tiền bạc mà còn ảnh hưởng đến tâm lý và sự tự tin của người trẻ.
Chính vì vậy, chọn đúng ngành học phù hợp với năng lực, sở thích và định hướng nghề nghiệp cá nhân là điều vô cùng quan trọng. Đồng thời, lựa chọn một ngôi trường phù hợp với điều kiện, môi trường phát triển và cơ hội nghề nghiệp cũng đóng vai trò then chốt. Vậy làm sao để có thể đưa ra lựa chọn đúng đắn và không phải hối hận về sau? Hãy bắt đầu từ việc hiểu bản thân và tìm hiểu thật kỹ trước khi quyết định.
1. Những sai lầm thường gặp khi chọn ngành, chọn trường
1.1. Chọn theo xu hướng, theo số đông
Một trong những sai lầm phổ biến nhất khi chọn trường chọn ngành là chạy theo xu hướng hoặc lựa chọn vì bạn bè cũng chọn. Nhiều học sinh thấy ngành công nghệ, marketing hay logistic “hot” trên mạng xã hội thì mặc định nghĩ đó là hướng đi đúng. Tuy nhiên, không phải cứ ngành đang “hot” là sẽ phù hợp với bản thân.
Mỗi người có năng lực, đam mê và định hướng riêng, nếu chọn ngành chỉ vì số đông thì rất dễ cảm thấy lạc lõng khi bắt đầu học, thậm chí dẫn đến chán nản và bỏ cuộc. Điều quan trọng khi chọn trường chọn ngành là phải đặt yếu tố cá nhân lên hàng đầu: bạn giỏi gì, thích gì, môi trường nào phù hợp với bạn. Xu hướng thị trường có thể thay đổi, nhưng một lựa chọn xuất phát từ sự hiểu biết bản thân sẽ luôn bền vững hơn nhiều.
1.2. Chọn theo mong muốn của phụ huynh, bạn bè
Rất nhiều học sinh đưa ra quyết định chọn trường chọn ngành dựa trên kỳ vọng của bố mẹ hoặc bạn bè thân thiết. Việc tham khảo ý kiến từ người lớn là điều nên làm, nhưng nếu hoàn toàn phụ thuộc vào mong muốn của người khác mà bỏ qua tiếng nói bên trong của chính mình thì sẽ rất dễ đi sai hướng. Ví dụ, có bạn mơ ước làm trong lĩnh vực nghệ thuật nhưng lại phải học ngành y theo mong muốn của gia đình.
Kết quả là cả quá trình học trở nên nặng nề và thiếu động lực. Bố mẹ luôn muốn điều tốt cho con, nhưng chính bạn mới là người đồng hành lâu dài với sự nghiệp mình chọn. Hãy chủ động trao đổi, thuyết phục bằng lý lẽ và kế hoạch cụ thể để được ủng hộ. Khi chọn trường chọn ngành, sự phù hợp với bản thân luôn là yếu tố quan trọng nhất.
1.3. Không hiểu rõ bản thân muốn gì – giỏi gì
Một trong những lý do khiến nhiều bạn cảm thấy hối tiếc sau khi chọn trường chọn ngành là vì không hiểu rõ bản thân. Rất nhiều học sinh chọn ngành theo cảm tính, mơ hồ về mục tiêu nghề nghiệp và không biết rõ mình có thực sự phù hợp với ngành đó hay không. Việc không tự trả lời được câu hỏi: “Tôi thích gì?”, “Tôi giỏi gì?”, “Tôi muốn làm gì trong tương lai?” dễ dẫn đến những lựa chọn sai lầm.
Để tránh điều này, học sinh nên dành thời gian khám phá bản thân thông qua trắc nghiệm tính cách, trải nghiệm thực tế hoặc tham khảo ý kiến từ giáo viên, mentor. Hiểu rõ bản thân là bước đầu tiên và cũng là nền tảng vững chắc nhất trong hành trình chọn trường chọn ngành. Khi chọn dựa trên năng lực và sở thích thực sự, bạn sẽ có động lực học tập và dễ dàng thành công hơn.
1.4. Chỉ quan tâm đến danh tiếng trường mà bỏ qua sự phù hợp
Nhiều học sinh mặc định rằng cứ vào được trường đại học top đầu là “bảo chứng” cho thành công, nên dốc toàn lực để thi vào những nơi có danh tiếng mà không thực sự xem xét mức độ phù hợp. Đây là một sai lầm lớn trong quá trình chọn trường chọn ngành. Danh tiếng là một lợi thế, nhưng chưa đủ để đảm bảo rằng bạn sẽ phát triển tốt nếu môi trường học không phù hợp với phong cách học tập, điều kiện tài chính hay định hướng nghề nghiệp của bạn.
Thực tế cho thấy nhiều bạn vào trường top nhưng học trái ngành mong muốn, hoặc cảm thấy lạc lõng trong môi trường cạnh tranh quá mức. Thay vì chỉ quan tâm đến “trường nổi tiếng”, hãy tìm hiểu kỹ chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy, cơ hội việc làm, và liệu trường đó có thực sự là nơi bạn sẽ gắn bó và phát triển trong 4 năm tới không. Chỉ khi lựa chọn phù hợp, bạn mới yên tâm và không hối hận khi chọn trường chọn ngành.
2. Nguyên tắc khi chọn trường, chọn ngành
2.1. Hiểu rõ bản thân (Sở thích – Năng lực – Giá trị sống)
Trước khi đưa ra quyết định chọn trường chọn ngành, điều quan trọng nhất là bạn phải hiểu rõ bản thân. Điều này bao gồm việc xác định sở thích cá nhân, năng lực học tập và những giá trị bạn muốn theo đuổi trong cuộc sống. Nếu bạn yêu thích sáng tạo, đam mê thiết kế nhưng lại học ngành tài chính chỉ vì đó là ngành “hot”, bạn sẽ rất khó duy trì động lực học tập trong thời gian dài.
Để khám phá bản thân, bạn có thể sử dụng các công cụ như trắc nghiệm tính cách MBTI, lý thuyết Holland (RIASEC), hoặc phân tích SWOT cá nhân (điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức). Những công cụ này không cho bạn câu trả lời tuyệt đối, nhưng sẽ giúp bạn định hình rõ hơn về hướng đi phù hợp. Khi bạn chọn ngành phù hợp với đam mê và thế mạnh, việc học sẽ trở nên nhẹ nhàng, dễ tiếp thu và có khả năng thành công cao hơn trong tương lai.
2.2. Tìm hiểu ngành học thật kỹ
Một sai lầm phổ biến khi chọn trường chọn ngành là chọn một ngành chỉ vì nghe tên “hay” hoặc bạn bè chọn đông, mà không thực sự hiểu rõ ngành đó học gì, làm gì. Mỗi ngành học đều có nội dung môn học, kỹ năng chuyên môn và đầu ra nghề nghiệp khác nhau. Ví dụ, ngành Marketing không chỉ là sáng tạo quảng cáo mà còn yêu cầu phân tích dữ liệu, làm việc với khách hàng và hiểu biết thị trường.
Trước khi quyết định, bạn nên đọc kỹ đề cương chương trình học, tìm hiểu các môn học cốt lõi, kỹ năng cần rèn luyện và những vị trí công việc phổ biến sau khi ra trường. Ngoài ra, mức lương trung bình, tiềm năng phát triển và nhu cầu tuyển dụng của ngành cũng là những yếu tố cần xem xét. Khi đã hiểu rõ ngành học, bạn sẽ tự tin hơn trong quá trình học tập và định hướng nghề nghiệp lâu dài, tránh cảm giác “sai ngành, lạc hướng” sau này.
2.3. Chọn trường phù hợp năng lực và điều kiện
Sau khi xác định được ngành học mong muốn, bước tiếp theo là chọn trường phù hợp với năng lực học tập và điều kiện cá nhân. Không nhất thiết phải vào trường “top” mới là tốt, quan trọng là ngôi trường đó có chương trình đào tạo chất lượng, môi trường phù hợp và cơ hội phát triển bản thân. Bạn nên so sánh các trường có đào tạo ngành mình yêu thích về mặt điểm chuẩn, chất lượng giảng dạy, cơ sở vật chất, hoạt động ngoại khóa và kết nối doanh nghiệp.
Ngoài ra, yếu tố tài chính cũng cần được cân nhắc kỹ lưỡng: học phí, học bổng, chi phí sinh hoạt, vị trí địa lý… đều ảnh hưởng đến trải nghiệm học tập. Đừng chọn trường chỉ vì danh tiếng, cũng đừng bỏ qua một trường tiềm năng vì “ít người biết đến”. Một ngôi trường phù hợp với bạn sẽ là nơi giúp bạn học tốt, sống vui và phát triển toàn diện trong suốt những năm đại học.
3. Những nguồn thông tin giúp học sinh chọn đúng ngành, đúng trường
3.1. Website chính thức của trường, fanpage, các group học sinh/sinh viên
Khi bắt đầu quá trình chọn trường chọn ngành, việc truy cập website chính thức của các trường đại học là bước đầu tiên bạn nên thực hiện. Tại đây, bạn sẽ tìm thấy đầy đủ thông tin về chương trình đào tạo, điều kiện tuyển sinh, điểm chuẩn các năm, học phí, học bổng và cơ sở vật chất.
Bên cạnh đó, fanpage của trường hoặc các group cộng đồng học sinh – sinh viên cũng là nơi bạn có thể cập nhật tin tức mới nhất và hỏi đáp những thắc mắc thực tế. Các bạn sinh viên đang theo học sẽ chia sẻ góc nhìn thật về môi trường học, lịch học, giảng viên và cả “bí kíp sống sót” trong ngành. Đây là nguồn thông tin sống động, chân thực, giúp bạn có cái nhìn toàn diện và chọn lựa sáng suốt hơn.
3.2. Tham gia ngày hội tư vấn tuyển sinh, talkshow định hướng
Các ngày hội tư vấn tuyển sinh hoặc talkshow định hướng nghề nghiệp thường được tổ chức bởi Bộ Giáo dục, báo chí lớn hoặc các trường đại học. Đây là cơ hội cực kỳ giá trị để học sinh tiếp cận thông tin chính thống, rõ ràng và đa chiều trước khi chọn trường chọn ngành. Tại sự kiện, bạn có thể gặp gỡ trực tiếp đại diện các trường, được giải đáp cụ thể về ngành học, điểm chuẩn, cơ hội nghề nghiệp và điều kiện xét tuyển.
Nhiều talkshow còn mời các chuyên gia, mentor và người đi trước chia sẻ kinh nghiệm thực tế trong ngành. Ngoài ra, bạn còn có thể thử các bài test hướng nghiệp hoặc tham gia workshop kỹ năng, giúp quá trình chọn ngành học trở nên rõ ràng và thực tế hơn. Hãy tận dụng các sự kiện này để chủ động tìm hiểu và đặt câu hỏi.
3.3. Hỏi ý kiến cựu sinh viên hoặc mentor trong ngành
Một cách hiệu quả để hiểu sâu về ngành học là trò chuyện với người đã và đang trải nghiệm nó – chính là các cựu sinh viên hoặc mentor trong ngành. Họ là những người từng trải qua quá trình chọn trường chọn ngành, đã có kinh nghiệm học tập, làm việc và có thể cung cấp cho bạn những lời khuyên thực tế, sát với thực tế ngành nghề.
Bạn có thể hỏi họ về những điều cần chuẩn bị khi theo học, cơ hội việc làm sau tốt nghiệp, kỹ năng cần trau dồi, hoặc thậm chí là những khó khăn thường gặp trong nghề. Nếu không quen biết trực tiếp, bạn có thể tìm kiếm qua các nền tảng như Facebook, LinkedIn, hoặc các chương trình mentor – mentee của trường học và tổ chức giáo dục. Lắng nghe người đi trước là cách rút ngắn quá trình chọn sai và giúp bạn định hướng tốt hơn.
4. Lời khuyên từ người đi trước
Khi đứng trước quyết định quan trọng như chọn trường chọn ngành, nhiều học sinh thường bị cuốn vào áp lực từ xã hội, gia đình hoặc truyền thông. Thực tế, rất nhiều anh chị sinh viên đi trước đã từng trải qua cảm giác hoang mang và chọn sai vì những lý do không xuất phát từ bản thân.
Đó là lý do vì sao lời khuyên “Đừng chọn ngành hot, hãy chọn ngành phù hợp” luôn được nhấn mạnh. Ngành hot chưa chắc phù hợp với bạn, và độ “hot” đó cũng có thể thay đổi chỉ sau vài năm. Trong khi đó, một ngành phù hợp với sở thích và năng lực cá nhân sẽ giúp bạn học tốt và phát triển bền vững hơn.
Tương tự, không ít người từng nghĩ rằng vào được trường top là đã nắm chắc tương lai. Nhưng rồi họ nhận ra, “Trường top không bằng trường phù hợp”. Một môi trường học tập phù hợp về phương pháp giảng dạy, văn hóa học đường, hỗ trợ sinh viên và điều kiện cá nhân sẽ mang lại hiệu quả tốt hơn nhiều so với việc cố chen chân vào một nơi quá sức.
Cuối cùng, câu nói “Quan trọng không phải học ở đâu, mà học thế nào” là kim chỉ nam dành cho bất kỳ ai đang băn khoăn giữa các lựa chọn. Nơi bạn học chỉ là khởi đầu – cách bạn nỗ lực, chủ động học hỏi và kiên trì mới quyết định bạn sẽ đi được bao xa.
Tham khảo thêm: Định hướng nghề nghiệp: Gen Z và xu hướng chọn nghề
5. Kết luận
Chọn trường chọn ngành không phải là quyết định trong chốc lát, mà là bước khởi đầu quan trọng cho cả hành trình học tập và sự nghiệp phía trước. Một lựa chọn đúng đắn sẽ giúp bạn học tập hứng thú hơn, phát huy được thế mạnh cá nhân và mở rộng nhiều cơ hội nghề nghiệp sau này. Ngược lại, nếu chọn sai, bạn có thể phải mất thêm thời gian để điều chỉnh, chuyển hướng hoặc thậm chí là bắt đầu lại từ đầu.
Vì vậy, hãy dành thời gian để tìm hiểu kỹ lưỡng, lắng nghe chính mình thay vì chạy theo số đông hay chiều theo kỳ vọng của người khác. Hãy tự hỏi: “Mình thật sự muốn gì?”, “Mình giỏi gì?”, “Ngành nghề đó có phù hợp với mình không?”. Song song đó, hãy chủ động tìm kiếm thông tin từ nhiều nguồn: website trường, tư vấn hướng nghiệp, người đi trước hay công cụ lọc ngành đáng tin cậy.
Cuối cùng, đừng quên cân bằng giữa lý trí và cảm xúc khi đưa ra quyết định. Một ngành học bạn yêu thích, tại một ngôi trường phù hợp với điều kiện của bạn, sẽ là sự lựa chọn ít khiến bạn phải hối hận. Hãy tin rằng khi bạn chọn trường chọn ngành bằng sự chủ động và hiểu biết, con đường tương lai sẽ rộng mở và vững vàng hơn rất nhiều.
